Τρώγονται τα έντομα;

Σε πολλά μέρη της γης τα έντομα αποτελούν μέρος του διαιτολογίου των ανθρώπων. Περίπου 2000 διαφορετικά έντομα θεωρούνται βρώσιμα. Πλέον για λόγους βιωσιμότητας, αειφορίας, αλλά και ως απάντηση στο πρόβλημα της έλλειψης τροφής τα έντομα έρχονται στο προσκήνιο ως υποκατάστατο της ζωικής πρωτεΐνης και σύμφωνα με το Forbes αποτελούν και μια ανερχόμενη γαστριμαργική τάση.

Είναι τα έντομα το φαγητό του μέλλοντος;

Ο ανθρώπινος πληθυσμός αυτή τη στιγμή φτάνει τα 8 δις και αναμένεται το 2050 να ξεπεράσει τα 9 δις. Ο πλανήτης φτάνει στα όρια του. Η αλόγιστη σπατάλη πόρων δεν είναι ένα βιώσιμο μοντέλο. Για να συνδυαστούν η επάρκεια τροφής για όλους αλλά και η αειφόρος παραγωγική διαδικασία, που σέβεται το περιβάλλον, πρέπει να στραφούμε σε εναλλακτικές μορφές διατροφής.

Ήδη από το 2009 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας υπολόγισε πως ο παγκόσμιος πληθυσμός του 2050 για να τραφεί θα χρειάζεται 70% παραπάνω τρόφιμα από σήμερα. Ορισμένοι ίσως σκεφτούμε ότι η κατανάλωση κρέατος στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ φθίνει, αλλά πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι η κατανάλωση κρέατος στην Ασία από την άλλη καταγράφει αλματώδη άνοδο. Ο νέος δραστήριος και πολύ μεγάλος πληθυσμός ραγδαία αναπτυσσόμενων χωρών όπως Κίνα, Ινδία, Ινδονησία έχει ανάγκη από τεράστιες ποσότητες ζωικής πρωτεΐνης και εισάγει μεγάλο μέρος των αναγκών του.

Οι συμβατικές πηγές ζωικής πρωτεΐνης χρειάζονται μεγάλη ποσότητα νερού και ρυπαίνουν πολύ. Επίσης συμβάλουν στην επιδείνωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η παράγωγη ζωικής πρωτεΐνης οδηγεί στην καταστροφή οικοσυστημάτων για να δημιουργηθούν αγροτική γη για ζωοτροφές, βοσκοτόπια και μονάδες παραγωγής βρώσιμων ζώων .

Από την άλλη η παραγωγή ζωικής πρωτεΐνης in vitro που έχει επίσης προταθεί έχει υψηλό κόστος και δεν προτείνεται για μαζική παραγωγή και κατανάλωση. Τουλάχιστον όχι σύντομα.

Κάπου εκεί εμφανίζεται η ιδέα της κατανάλωσης εντόμων για φαγητό. Μια πρακτική που αρχικά ακούγεται παράξενη και αηδιαστική στον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο αλλά που έρχεται από τα βάθη του χρόνου καθώς είναι βέβαιο πως οι αρχαίοι πρόγονοι μας τα συμπεριλάμβαναν στη διατροφή τους. Ο μεγάλος αρχαίος Έλλην φιλόσοφος Αριστοτέλης λέγεται πως απολάμβανε να τρώει τζιτζίκια και ακρίδες.

Τα έντομα λοιπόν είναι πολύ πιο φιλικά για το περιβάλλον, και πολύ υψηλής θρεπτικής αξίας. Παράγουν λιγότερα λύματα, έχουν χαμηλές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου όπως μεθάνιο, χρειάζονται ελάχιστο νερό και καλλιεργούνται σε μικρότερες μονάδες όποτε χρειαζόμαστε λιγότερη γη.

Είναι τα έντομα θρεπτικά;

Τα έντομα θεωρούνται εξαιρετικά θρεπτική τροφή. Κάποια έντομα μπορούν να μας διαθέσουν περισσότερη πρωτεΐνη από το μοσχαρίσιο κρέας ανά 100gr πρόσληψης. Περιέχουν όλα τα απαραίτητα αμινοξέα, είναι πλούσια σε Β12 και πολλές άλλες βιταμίνες και μέταλλα. Είναι πλούσια σε μικροθρεπτικά συστατικά όπως το κάλιο, ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο και σελήνιο. Κάποια είδη εντόμων έχουν περισσότερο σίδηρο από το σπανάκι και άλλα περισσότερο ασβέστιο από το γάλα. Περιέχουν «καλά» λιπαρά, όπως τα ωμέγα-3, -6 και -9 και θεωρητικά θα συνέβαλαν στη καλή λειτουργία του εντέρου καθώς περιέχουν χιτίνη που παίζει ρόλο παρόμοιο με των φυτικών ινών. Επίσης τα έντομα είναι εύπεπτα σαν το κρέας και το αυγό.

Για να έχουμε μια πιο εμπεριστατωμένη ιδέα:

Περιεκτικότητα εντόμων σε πρωτεΐνη: 15%-81%.
Περιεκτικότητα εντόμων σε λιπαρά: 4,2%-77,2%.
Ενέργεια που προσφέρουν τα έντομα :293–762 θερμίδες ανά 100 γραμμάρια.

Ποια έντομα τρώμε;

Πολλά είναι τα είδη των εντόμων που τρώγονται ανά τον κόσμο. Τα σκαθάρια, οι γρύλοι, οι κάμπιες, οι προνύμφες, οι σφήκες, τα μυρμήγκια, τα τζιτζίκια, ακρίδες, τερμίτες, σκουλήκια, σκορπιοί, βρωμούσες, ψαλίδες, μελίγκρες και λιβελλούλες.

Στις ΗΠΑ πολλά έντομα έχουν πάρει ήδη έγκριση από τον FDA για κατανάλωση από τον άνθρωπο.

Δύο έντομα έχουν πάρει και επίσημα έγκριση για βρώση από την Ευρωπαϊκή ένωση από το 2021. Πρόκειται για την προνύμφη του σκαθαριού (Tenebrio molitor), γνωστή και ως «κίτρινο αλευροσκουλήκο και η ακρίδα. Πλέον ήρθαν να προστεθούν και άλλοι δυο κανονισμοί, ο EU2023/5 και ο EU 202358, που επιτρέπουν τη χρήση σκόνης από γρύλο και προνύμφες σκαθαριού της μούχλας των δημητριακών σε κατεψυγμένη, παστεριωμένη, αποξηραμένη μορφή ή και σκόνη όπως αλεύρι. Έτσι πλέον τέσσερα έντομα συνολικά έχουν εγκριθεί από τις αρχές της Ευρωπαϊκής ένωσης για βρώση. Η EFSA έχει λάβει 17 αιτήσεις ακόμα που σχετίζονται με τα έντομα ως τροφή για παράδειγμα τα τριζόνια.

Οφέλη από την κατανάλωση των εντόμων

Στόχος της κατανάλωσης εντόμων είναι η μείωση της κατανάλωσης του κρέατος, η μείωση της χρήσης του νερού και το περιορισμός των εκτάσεων που χρησιμοποιούνται για βοσκοτόπια και για καλλιέργεια ζωοτροφών.

Τα έντομα μπορούν να θεωρηθούν υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή. Έχουν υψηλή πρωτεϊνική αξία και συμβάλουν στην καλή υγεία του ανθρώπου. Μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση προνύμφης μεταξοσκώληκα προλαμβάνει καρδιαγγειακές παθήσεις, μπορεί να σχετίζεται με μείωση κινδύνου εμφάνισης καρκίνου, προσφέρει αντιοξειδωτική δράση, βελτιώνει την υπερχοληστερολαιμίας. Οι αλευροσκώληκες θεωρείται πως έχουν αντι-υπερτασικές ιδιότητες, καθώς και αντιοξειδωτική δράση.

Η παραγωγή των εντόμων είναι πιο οικολογική, αποδοτική και οικονομική από την αντίστοιχη παραγωγή του κρέατος ανά γραμμάριο πρωτεΐνης. Φανταστείτε ότι για ένα κιλό μοσχαρίσιο κρέας χρειάζονται 200 τ.μ. γης και 12.000 λίτρα νερού ενώ για τη παραγωγή ενός κιλού εντόμων 1 τ.μ. γης και 2 λίτρα νερού.

Τα έντομα είναι πολύ καλή πηγή πρωτεΐνης. Ειδικά οι γρύλοι μπορεί να αποτελέσουν την λύση για την αυξανόμενη ζήτηση σε πρωτεΐνη. Επίσης η χιτίνη και χιτοζάνη που παρέχει μπορεί να καταπολεμήσει το παθογόνου το εντέρου.

Επιπροσθέτως τα έντομα όσο και να ακούγεται παράξενο θα ανοίξουν νέους γευστικούς ορίζοντες .

Τι γεύση έχουν τα έντομα;

Και φτάνουμε στο προκείμενο. Τι γεύση έχουν τα έντομα; Οπωσδήποτε κάθε έντομο έχει διαφορετική γεύση και εξαρτάται από το που ζουν και τι τρώνε, αλλά και τον τρόπο μαγειρέματος. Τα μυρμήγκια και οι τερμίτες λέγεται πως έχουν ελαφρά όξινη και γλυκιά γεύση σα του καρυδιού. Οι προνύμφες του σκαθαριού έχουν γεύση ψωμιού ολική άλεσης. Η προνύμφες των λιβελλούλων έχουν γεύση ψαριού. Οι κατσαρίδες έχουν γεύση μανιταριού, οι σφήκες μοιάζουν στη γεύση με το σπόρο του πεύκου. Οι γρύλοι έχουν γεύση αλμυρή σαν καπνιστό καρύδι.

Γενικά τα έντομα έχουν γεύση γήινη, φρέσκια και καθαρή. Οι αλευροσκώληκες φτιαγμένοι με ζάχαρη δίνουν γεύση που πλησιάζει σε αυτή του κρέατος. Άλλα έντομα μαγειρεμένα στον ατμό μοιάζουν με γλυκό καλαμπόκι. Αν τα ψήσουμε ή τα τηγανίσουμε μπορεί να μοιάσουν με γαρίδες.

Χρήση των βρώσιμων εντόμων στη βιομηχανία τροφίμων

Υπάρχει η σχολή που προτείνει πως τα έντομα σε σκόνη μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν συμπληρώματα για τον εμπλουτισμό διαφόρων τροφών όπως κέικ, ψωμιά και ζυμαρικά. Αυτό το προτείνουν για την αύξηση της διατροφικής αξίας και ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. Σημειώνουν πως η προσθήκη εντόμων στα άλευρα μπορεί να μειώσει την πρόσληψη της γλυκόζης από το λεπτό έντερο, ελαττώνοντας έτσι τη γλυκόζη στο αίμα.

Υπάρχει και η άλλη σχολή η πιο σληροπυρηνική που προτείνει την αντικατάσταση των ζωικών πηγών πρωτεΐνης εξολοκλήρου με έντομα.

Μέχρι τώρα έχει δημιουργηθεί υποκατάστατο γάλακτος με προνύμφες αλευροσκωλήκων, το οποίο έχει παρόμοια θρεπτική αξία με το αγελαδινό γάλα. Έχει φτιαχτεί παγωτό από έντομα από την Gourmet Grubb. Οι Ventanas et al. έφτιαξαν πίτσες με αποξηραμένες προνύμφες για ζαμπόν και οι καταναλωτές έδωσαν θετικές γνώμες.

Οι πρωτεΐνες εντόμων έχουν καλή ικανότητα συγκράτησης ελαίου και νερού και αφριστική ικανότητα.

Η ακρίδα (Schistocerca Gregaria) και η μέλισσα (Apis mellifera) παρουσιάζουν γαλακτωματοποιητικές ιδιότητες συγκρίσιμες με την πρωτεΐνη ορού γάλακτος και μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην βιομηχανία τροφίμων.

Στην Ελλάδα υπάρχουν επιχειρηματίες που σκοπεύουν να παράγουν υψηλής διατροφικής αξίας άλευρα από προνύμφες του αλευροσκώληκα Tenebrio molitor.

Πώς θα γνωρίζουν οι καταναλωτές αν τα τρόφιμά τους περιέχουν έντομα;

Οι καταναλωτές θα πρέπει να μπορούν να γνωρίζουν αν τα τρόφιμα που καταναλώνουν περιέχουν έντομα ή ίχνη τους. Για αυτό το λόγο οι νόμοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιβάλουν να αναγράφεται στην ετικέτα του προϊόντος αν αυτό περιέχει έντομα ή έστω ίχνη εντόμων. Οι καταναλωτές θα πρέπει να γνωρίζουν ποια από τα προϊόντα στα ράφια περιέχουν έντομα. Για το λόγο αυτό θα αναγράφεται ευκρινώς στις ετικέτες των προϊόντων αν περιέχουν έντομα προκειμένου οι καταναλωτές να αποφασίσουν συνειδητά αν θα κάνουν το βήμα να τα δοκιμάσουν ή όχι. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει πραγματικά μεγάλη προτεραιότητα στη διαφάνεια και αυτό είναι το σωστό προκειμένου αν γίνει μετάβαση στη κατανάλωση εντόμων να γίνει με τη θέληση των καταναλωτών.

Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι βιομηχανίες ήδη χρησιμοποιούν στην παραγωγή τροφίμων έντομα. Για παράδειγμα για τη παρασκευή μιας χρωστικής ουσίας της Ε120, που εξάγεται από γονιμοποιημένα αποξηραμένα θηλυκά άτομα του εντόμου Scarlet Scale. Το Ε120 μπορεί να το βρούμε σε κραγιόν, vegan υποκατάστατα λουκάνικων γλυκά και ποτά. Υπάρχει επίσης η ουσία Ε904 που προέρχεται επίσης από έντομα και χρησιμοποιείται ως υλικό επικάλυψης στη ζαχαροπλαστική.

Αποδοχή των εντόμων από τους καταναλωτές.

Τα έντομα γενικά δεν θεωρούνται τροφή. Ο κόσμος τα βρίσκει αποκρουστικά και αηδιαστικά. Ειδικά ο δυτικός άνθρωπος. Θεωρούνται βρώμικα και επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία και αυτό είναι αλήθεια για έντομα που ζουν σε υπονόμους και βρώμικα περιβάλλοντα. Έντομα όμως που καλλιεργούνται σε μονάδες παραγωγής και εργαστήρια είναι καθαρά και ασφαλή .

Η υιοθέτηση της συνήθειας της κατανάλωσης εντόμων στην Ευρώπη είναι ένα στοίχημα. Παρόλα αυτά υπάρχουν μελέτες που δείχνουν πως οι Ευρωπαίοι κατά ένα 25% είναι θετικοί στο να δοκιμάσουν κάποιο έντομο ως τροφή.  Ήδη σε κάποιες χώρες της Ευρώπης εστιατόρια σερβίρουν βρώσιμα έντομα.

Τι κίνδυνοι υπάρχουν από την κατανάλωση εντόμων;

Η κατανάλωση εντόμων θεωρείται ακίνδυνη αν πληρούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις. Στην Ευρώπη τα βρώσιμα έντομα ελέγχονται πρώτα και αξιολογούνται από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Μετά την αποδοχή τους ως τρόφιμο δίνονται οι οδηγίες και οι προϋποθέσεις εκτροφής και επεξεργασίας τους. Τα έντομα παράγονται κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες σε αποστειρωμένα περιβάλλοντα.

Το μόνο θέμα που μπορεί να προκύψει με την κατανάλωση εντόμων είναι ότι μπορεί κάποιοι άνθρωποι να είναι αλλεργικοί στα έντομα και τα παράγωγα τους. Έτσι παρότι θεωρείται ασφαλές τρόφιμο η Ευρωπαϊκή Ένωση το ενέταξε στα πιθανά αλλεργιογόνα, μαζί με τα αυγά, το γάλα, τα ψάρια, τους ξηρούς καρπούς κτλ. Οι άνθρωποι πρέπει να είναι σωστά ενημερωμένοι και να αποφασίζουν συνειδητά για το αν θα τα καταναλώσουν ή όχι όπως γίνεται άλλωστε και με τα υπόλοιπα τρόφιμα.

Ποια είναι το μέλλον στην κατανάλωση εντόμων;

Το 2013 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων των Ηνωμένων Εθνών (FAO) παρουσίασε τα βρώσιμα έντομα ως πιθανή μελλοντική τροφή για τον άνθρωπο. Είναι μια πολύ πρόσφατη εξέλιξη και η ανθρωπότητα αυτή τη στιγμή δεν είναι σε καμία περίπτωση έτοιμη για κάτι τέτοιο. Παρόλα αυτά έχει ήδη ξεκινήσει ένας γόνιμος διάλογος πάνω σε αυτόν τον τομέα. Άλλωστε οι τραγικές όσο και ραγδαίες περιβαλλοντολογικές εξελίξεις δε μας αφήνουν περιθώρια. Πρέπει να αναζητηθεί μορφή τροφής που να μπορεί να παραχθεί εύκολα αποδοτικά και βιώσιμα σε μεγάλες ποσότητες ώστε να τραφεί ο όλο και αυξανόμενος ανθρώπινος πληθυσμός.

Ένα είναι βέβαιο πως προτού φτάσουμε σε εκείνο το στάδιο να τρώμε μπιφτέκια εντόμων και ψωμί με αλεύρι εντόμων, θα περάσουμε πρώτα από το στάδιο όπου τα κοτόπουλα μας, τα ψάρια μας και τα χοιρινά μας θα τρέφονται με ζωοτροφές φτιαγμένες από έντομα. Ζωοτροφές από έντομα υγιεινές και πλούσιες σε πρωτεΐνες, που θα μας βοηθήσουν να βελτιστοποιούμε και να αυξήσουμε την ζωική παραγωγή μας και να καλύψουμε τις ολοένα και μεγαλύτερες ανάγκες μας για ζωική πρωτείνη. Είμαστε ήδη σε αυτό το στάδιο.

Του Νάσου Ηλιόπουλου

ΠΗΓΕΣ

https://ec.europa.eu/newsroom/sante/items/712990/en
https://www.efsa.europa.eu/en/news/edible-insects-science-novel-food-evaluations
https://www.forbes.com/sites/alexledsom/2020/09/16/the-4-biggest-food-and-drink-trends-for-2021-which-everyone-will-consume/
https://www.mdpi.com/2304-8158/11/19/2931/htm
https://www.lifo.gr/now/tech-science/ta-entoma-mporoyn-na-apoktisoyn-geysi-kreatos-mageireytoyn-sosta
https://www.iatronet.gr/article/112385/entoma-einai-h-proteinh-toy-mellontoshttp://www.food-info.net/gr/e/e904.htm
https://www.agrocapital.gr/health/87402/aytes-einai-oi-etaireies-poy-chrisimopoioyn-idi-entoma-se-trofimahttps://eur-lex.europa.eu/eli/reg_impl/2023/58/oj