Κατάργηση εγκεκριμένου τερμιτοκτόνου σκευάσματος και έλλειψη εναλλακτικής.

Πώς λειτουργεί η διαδικασία έγκρισης και απόσυρσης σκευασμάτων στην Ευρώπη

Τα τερμιτοκτόνα ανήκουν στην ευρύτερη κατηγορία των βιοκτόνων. Για να κυκλοφορήσει ένα τέτοιο προϊόν στην αγορά, πρέπει πρώτα να εγκριθεί η δραστική ουσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο και στη συνέχεια να αδειοδοτηθεί κάθε συγκεκριμένο σκεύασμα σε εθνικό επίπεδο.
Κατά τη διαδικασία αξιολόγησης εξετάζονται τοξικολογικά δεδομένα, επιπτώσεις στο περιβάλλον, πιθανότητα έκθεσης ανθρώπων και ζώων, αλλά και κίνδυνοι για μη-στόχους οργανισμούς, όπως οι επικονιαστές. Αν στην συνέχεια νεότερες επιστημονικές αξιολογήσεις δείξουν ότι ο κίνδυνος δεν μπορεί να θεωρηθεί αποδεκτός, η έγκριση της δραστικής δεν ανανεώνεται και όλα τα σκευάσματα που τη περιέχουν σταδιακά αποσύρονται από την αγορά.

Η περίπτωση δραστικών ουσιών όπως η φιπρονίλη.

Η φιπρονίλη είναι εντομοκτόνο της κατηγορίας των φαινυλοπυραζολών, με πολύ υψηλή αποτελεσματικότητα απέναντι σε τερμίτες και άλλα έντομα. Χρησιμοποιήθηκε για δεκαετίες ως βασικό εργαλείο σε συστήματα προστασίας κτιρίων από τερμίτες. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές αρχές κατέληξαν ότι η ουσία παρουσιάζει υψηλό οξύ κίνδυνο για τις μέλισσες και άλλους οργανισμούς, ιδίως όταν χρησιμοποιείται σε αγροτικές ή υπαίθριες εφαρμογές. Επίσης υπήρχαν πολλές περιπτώσεις παράνομης χρήσης του σκευάσματος και χρησιμοποίηση του εντός κατοικιών αντίθετα με την έγκριση του. Γι’ αυτό και επιβλήθηκαν αυστηροί περιορισμοί και απαγορεύσεις, με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να μην υπάρχουν πλέον εγκεκριμένα προϊόντα με την ίδια δραστική σε χρήση.

Επιπτώσεις της κατάργησης στην αντιμετώπιση των τερμιτών

Οι τερμίτες είναι από τα πιο καταστροφικά ξυλοφάγα έντομα, επειδή δρουν υπόγεια ή μέσα σε δομικά στοιχεία και συχνά δεν γίνονται αντιληπτοί πριν προκληθούν σημαντικές ζημιές. Τα υγρά, μη-απωθητικά τερμιτοκτόνα με δραστικές όπως η fipronil επέτρεπαν τη δημιουργία χημικού φραγμού στο έδαφος, με παράλληλη «μεταφορά» της ουσίας μέσα στην αποικία και σταδιακή κατάρρευσή της.

Όταν ένα τέτοιο εργαλείο αποσύρεται χωρίς άμεση ισοδύναμη εναλλακτική, προκύπτουν πρακτικά προβλήματα:

• Συνεργεία που είχαν βασίσει τη στρατηγική τους σε συγκεκριμένη δραστική καλούνται να αλλάξουν τελείως μέθοδο.

• Το κόστος και ο χρόνος αντιμετώπισης μπορεί να αυξηθούν.

• Οι ιδιοκτήτες κτιρίων δυσκολεύονται να καταλάβουν γιατί «δεν υπάρχει πια το φάρμακο που δούλευε».

• Ενδέχεται οι εφαρμογές να είναι τελείως αναποτελεσματικές οδηγώντας απλά σε μια επιλογή συντήρησης κάτι που εκνευρίζει και εξουθενώνει το κόσμο.

Κίνδυνοι από χρήση ληγμένων ή μη εγκεκριμένων σκευασμάτων

Η κατάργηση ενός τερμιτοκτόνου δημιουργεί και ένα άλλο, λιγότερο ορατό πρόβλημα: τη χρήση προϊόντων που δεν είναι πλέον νόμιμα στην αγορά ή δεν είναι κατάλληλα για τερμίτες.
Τυπικά σενάρια:

• Χρήση παλαιών αποθεμάτων με ληγμένη έγκριση, ακόμη κι αν το προϊόν θεωρείται «δοκιμασμένο». Ακόμα και αν παλιότερα είχε έγκριση πρακτικά και νομικά η χρήση του είναι παράνομη και διώκεται ποινικά.

• Κατάχρηση εντομοκτόνων που προορίζονται για άλλα έντομα (π.χ. μυρμήγκια, κατσαρίδες) σε εφαρμογές τερμιτοκτονίας, με δοσολογίες ή τρόπους χρήσης που δεν προβλέπονται στην ετικέτα.

• Αυθαίρετοι συνδυασμοί σκευασμάτων ή «πατέντες» χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση.

• Παράνομη εισαγωγή άλλων σκευασμάτων αμφιβόλου ποιότητας, ασφάλειας από τρίτες χώρες όπως Ινδία, Κίνα, Τουρκία κ.α.

Τέτοιες πρακτικές αυξάνουν τον κίνδυνο για:

• Έκθεση κατοίκων και εργαζομένων σε ουσίες που μπορεί να προκαλέσουν νευροτοξικά συμπτώματα, ή άλλες παρενέργειες .

• Ρύπανση εδάφους και υδάτων με υπολείμματα που παραμένουν για μεγάλο διάστημα στο περιβάλλον από άλλα παράνομα σκευάσματα.

• Χρήση μη εγκεκριμένων σκευασμάτων που μπορέι να προκαλέσουν αντίσταση των εντόμων στόχων και μείωση της αποτελεσματικότητας στο μέλλον.

• Μεγαλύτερη ζημιά στους επικονιαστές εν τέλει από παράνομα σκευάσματα.

Αλλάγές σε θεσμικό επίπεδο για την κάλυψη του κενού

Σε περιπτώσεις όπου η απόσυρση μιας δραστικής ουσίας αφήνει σημαντικό κενό στην αντιμετώπιση ενός εξειδικευμένου κινδύνου, όπως οι τερμίτες, τα αρμόδια θεσμικά όργανα της Ελληνικής Πολιτείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να εξετάζουν διάφορους μηχανισμούς για να διασφαλίσουν ότι υπάρχει επαρκής προστασία κτιρίων, υποδομών και δημόσιας ασφάλειας. Οι διαδικασίες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν την επαναξιολόγηση διαθέσιμων δραστικών ουσιών υπό πιο επικαιροποιημένα δεδομένα, την επιτάχυνση αξιολογήσεων νέων τεχνολογιών και σκευασμάτων που πληρούν τις σύγχρονες απαιτήσεις ασφάλειας ή την προώθηση ή ακόμα και τη χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων για λύσεις που είναι αποτελεσματικές αλλά και περιβαλλοντικά υπεύθυνες.

Επειδή η αγορά των τερμιτοκτόνων είναι σχετικά μικρή και συχνά δεν αποτελεί προτεραιότητα για τη βιομηχανία φυτοπροστασίας και βιοκτόνων, πολλά κράτη-μέλη προχωρούν ή πρέπει να προχωρούν σε στοχευμένες τεχνικές διαβουλεύσεις με πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και εξειδικευμένους φορείς όπως ο ΣΕΑΜΕ στην Ελλάδα, ώστε να αποσαφηνιστούν οι πραγματικές ανάγκες της αγοράς και να βρεθούν ρεαλιστικές λύσεις που να συνδυάζουν αποτελεσματικότητα και ασφάλεια. Στόχος τέτοιων διαδικασιών δεν είναι η χαλάρωση των κανονισμών, αλλά η εξασφάλιση ότι οι κατοικημένες περιοχές, οι ιδιοκτησίες και οι κρίσιμες δομές μπορούν να προστατευθούν επαρκώς από έναν εχθρό ο οποίος προκαλεί μεγάλες οικονομικές και τεχνικές ζημιές όταν δεν αντιμετωπίζεται με κατάλληλα μέσα.

Τι χρειάζεται να γνωρίζει το κοινό

Για τον ιδιοκτήτη ενός κτιρίου, το βασικό ζήτημα δεν είναι το «όνομα» της δραστικής, αλλά:

• Αν το σκεύασμα που χρησιμοποιείται είναι νόμιμο και εγκεκριμένο για τερμίτες.

• Αν ο εφαρμοστής είναι νόμιμη αδειοδοτημένη επιχείρηση και τηρεί το πλαίσιο χρήσης των σκευασμάτων σύμφωνα με την ετικέτα.

• Αν η προτεινόμενη μέθοδος βασίζεται σε τεκμηριωμένες πρακτικές, με ξεκάθαρη ενημέρωση για τα οφέλη και τους περιορισμούς της.

Η διαφάνεια στην ενημέρωση, η αποφυγή «μαύρων» λύσεων και η επιλογή πρακτικών με ισορροπία ανάμεσα στην αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια για τους ανθρώπους και το περιβάλλον είναι κρίσιμα στοιχεία για την προστασία κτιρίων, υγείας και περιβάλλοντος.

Συχνές ερωτήσεις.

Πώς μπορεί να καταργηθεί ένα σκέυασμα που θεωρούνταν αποτελεσματικό;
Η κατάργηση συνήθως δεν σχετίζεται μόνο με την αποτελεσματικότητα στους τερμίτες ή άλλα έντομα στόχους, αλλά με νέα δεδομένα για κινδύνους σε ανθρώπους, ζώα ή περιβάλλον. Αν ο συνολικός κίνδυνος κριθεί υψηλός σε σχέση με τα οφέλη, η άδεια δεν ανανεώνεται.

Είναι νόμιμο να χρησιμοποιούνται παλιά αποθέματα σκευασμάτων των οποίων έληξε η έγκριση;
Όχι. Μετά τη λήξη της περιόδου που ορίζει η νομοθεσία, η χρήση τέτοιων προϊόντων δεν επιτρέπεται, ακόμη κι αν παραμένουν σωστά αποθηκευμένα.

Γιατί δεν υπάρχουν πάντα άμεσες εναλλακτικές όταν αποσύρεται μια δραστική;
Η ανάπτυξη και έγκριση νέων δραστικών είναι χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία. Μέχρι να ολοκληρωθούν οι αξιολογήσεις, μπορεί να υπάρχει περίοδος κατά την οποία οι διαθέσιμες λύσεις είναι περιορισμένες.

Τι πρέπει να προσέχει κάποιος όταν απευθύνεται σε επαγγελματία για τερμίτες;
Χρειάζεται ρητή ενημέρωση για το είδος της μεθόδου, τη δραστική ουσία, τη νομιμότητα του σκευάσματος, το πρόγραμμα παρακολούθησης και τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον.